پرسش من کیستم یا «تعریف من از من» احتمالاً پرسش پرتکرار و قدیمی است. نمی‌دانم شما برای اولین بار در کجا با این سوال روبرو شدید اما نخستین مواجهه من به حدود بیست و پنج سال قبل بر می‌گردد. یادم نیست اسم درس چه بود. علوم اجتماعی یا دانش اجتماعی یا چیزی نزدیک به اینها.

تکلیف ما این بود که به پرسشهای آخر درس را پاسخ بدهیم. هر سوال هم معمولا یکی دو خط بیشتر پاسخ نداشت و این درس آنقدر فرعی بود که نوشتن تکالیفش به زنگ تفریح موکول شود. اما ذوق نوشتن این مشق در من چنان پررنگ بود که تمام طول هفته به آنچه خواهم نوشت فکر می‌کردم.

وقتی آقای معلم با پاسخ مفصل چند صفحه‌ای روبرو شد، ذوق و تعجب، توامان در چشمانش برق می‌زد. در قیاس با پاسخهای کوتاه دو سه خطی سایر رفقا، چند صفحه جواب برای یک سوال بسیار چشمگیر بود. آنقدر که خواست تا مثل کلاس انشا پاسخم را برای همه بخوانم.

دیگران عمدتاً از نام خود گفته بودند و شغلی که آرزو دارند به آن برسند. نوشته من مفصل بود از احساسات و عقاید و چیزهایی که در اطراف خودم می‌دیدم و برایم پررنگ بود. اما اگر امروز در مرز چهل سالگی بنا بود به پاسخ بپردازم، یک مصرع از عالیجناب عطار کفایت می‌کرد: «هرچه در فهم تو آید، آن بود مفهوم تو»

این مصرع در غزلی با مطلع ذیل آمده :

ذره‌ای اندوه تو از هر دو عالم خوشتر است

هر که گوید نیست دانی کیست آن کس کافر است

که همین مصرع آغازین خودش دنیایی از بحث است. در ادامه میرسد به این بیت:

هرچه در فهم تو آید آن بود مفهوم تو

کی بود مفهوم تو او کو از آن عالی‌تر است

محرک ثابت و حرکتهای متمایز

زندگی چیست؟ این البته سوال بزرگی است که نمیدانم چرا چنان که باید در نظام تفکری اندیشمندان مورد توجه قرار نگرفته. به فهم مختصرم، زندگی جریان ِمستمر مواجهه ما با حوادث هست. شکست، پیروزی، دل بستن، دل کندن، ترسیدن، اضطراب، شادی و انواع محرکهای حسی، رخدادهای اجتماعی و خلاصه اتفاق پشت اتفاق است که زندگی را می‌سازد. اما چرا در برابر اتفاق‌های ثابت، آدمها به فهم‌های متعددی می‌رسند؟

چرا در ازای گفتن یک جمله به انبوهی از آدمها، انبوهی از برداشتها و بازخوردها حاصل می‌شود؟ متغیر چیست؟ محرِّک که ثابت است چرا متحرک در سوهای متنوعی حرکت می‌کند؟ چرا سرعت حرکت همسان نیست؟ چرا مقصد حرکت گوناگون است؟ تمایز در کجاست؟

فهم، سهم من است

در روابط اجتماعی، کاری و حتی عاطفی تجربه کردید؟ یک رفتار یا یک گفتار از طرف مقابل در ذهن شما به «فهم» خاصی منتهی میشود. یعنی دوستم داشت؟ یعنی دوستم نداشت؟ یعنی دشمنم بود؟ یعنی همدل بود؟ می‌خواست زیرآبم را بزند. می‌خواست کمکم کند. قصد بدی نداشت، همه توانش همینقدر بود. مخصوصاً اینکارو کرد با من و… همه اینها تعابیری است که ما از حرف و عمل دیگران داریم.

این جمله لُبّ و عصاره حرف من در این یادداشت است

فهم ما از رخدادهای پیرامون، حاصل هاضمه ِجان ِما و بازتاب ِگوهر ماست.

یعنی چه؟

وقتی آدمها از فهم خود نسبت به امور پیرامونی صحبت می‌کنند در واقع به صادقانه ترین شکل ممکن در حال معرفی خودشان به من و شما هستند. فهم ِهرکس از جهان پیرامون، بهترین پاسخی است که برای «او کیست» میتواند ارائه شود. من کیستم؟ من فهمم از جهان پیرامونم؛ تو کیستی؟ تو فهمت از جهان پیرامونی

آنچه من و تو در توصیف جهان، در توصیف دیگران و در شرح اتفاقات و حوادث بر زبان می‌آوریم احتمالا با حقیقت آن رخدادها در بیرون مطابقت دارد اما قطعا با «بود» ما و «حقیقت» ما مطابقت خواهد داشت. ما هر تعریفی که از دیگری داریم ارائه می‌دهیم در واقع تعریف چیستی ِخودمان است.